کژدم‌ها یا عقرب‌ها، گروه بزرگی از بندپایان متعلق به رده عنکبوتیان هستند که دارای ۸ پا و نیشی با زهر کشنده می‌باشند. نیش عقرب در نوک دم آن قرار دارد. عقرب‌ها جانورانی شکارگر هستند و شب‌ها به آرامی به فعالیت‌های زیستی خود می‌پردازند و بیشتر در آب و هوایی گرم فعال هستند. این جانوران چنگال‌های خارداری دارند که در واقع قسمتی از دهان آنها محسوب می‌شوند. آنها قادرند که ماده‌ی سمی خطرناکی از قسمت عقب بدنشان به طرف مهاجمین بپاشند. این جانور بیشتر در شب شکار می‌کند و پاهای بلند جلویی خود را برای پیدا کردن غذا به‌کار برده و پس از یافتن غذا آن را با چنگال‌هایش می‌گیرد. کژدم‌ها اغلب در طول روز در زیر سنگ‌ها یا در حفره‌های به نسبت خنک زیر زمین پنهان می‌گردند. کژدم‌ها رنگ‌های مختلفی مثل زرد مایل به قهوه‌ای، قهوه‌ای، خاکستری و سیاه دارند و اندازه آنها بین ۵ تا ۱۸ سانتی‌متر مختلف است ولی بواسطه شکل بدنی خود که حالتی تخت و صاف دارد، می‌توانند از شکاف‌هایی به عرض ۳ میلی‌متر نیز عبور کنند و خود را وارد خانه انسان‌ها سازند. کژدم‌ها اغلب حشرات موذی را به دام می‌اندازند و از این نظر اهمیت دارند.
عقرب
آنها اغلب سوسک‌های سیاه و اگر بتوانند، قورباغه‌ها را نیز شکار می‌کنند. آنها پس از شکار، طعمه را ابتدا نیش می‌زنند. سپس با حرکات انبرک یا به عبارتی آرواره‌های خود شروع به خرد کردن بدن طعمه می‌کنند و در این موقع بر اثر ترشح آنزیمی آن را به صورت مایع درمی‌آورند. در ناحیه دهان پرزهایی دارند که به صورت فیلتر عمل می‌کنند و از ورود ذرات غذایی کوچک به مری جلوگیری می‌کنند؛ زیرا مواد غذایی فقط باید به صورت مایع وارد شوند؛ بنابراین، مواد سفت را به صورت تفاله‌های گلوله شده به دور می‌اندازند. به همین دلیل است که عمل خوردن غذا در عقرب‌ها به طول می‌انجامد و گاهی تا ۲۴ ساعت طول می‌کشد. همچنین، عقرب‌ها به آب نیاز دارند و عقرب‌های نواحی مرطوب معمولاً آب را به صورت جداگانه می‌نوشند و عقرب‌های نواحی خشک نیز آب مورد نیاز را از بدن طعمه فراهم می‌کنند. عقرب‌ها پس از غذا خوردن، ساعت‌ها به تمیز کردن خود می‌پردازند و به وسیله مایعی که از دهان ترشح می‌کنند، به تمیز کردن پاها و انبرک‌ها (کلیسرهای) خود می‌پردازند. عقرب‌ها در گرسنگی و تشنگی مقاومت زیادی دارند؛ به‌طوری‌که می‌توانند ماه‌ها بدون آب و غذا زنده بمانند. عقرب‌ها برای تعیین محل طعمه از حس بینایی یا شنوایی استفاده نمی‌کنند، بلکه از دستگاه‌های عصبی-حسی اختصاص‌یافته کمک می‌گیرند. اندام‌های حسی تارسال، که در روی پاهای عقرب‌ها قرار گرفته‌اند، در ردیابی طعمه حائز اهمیت است. این اندام‌ها به تحریکات مکانیکی حساس بوده، و عقرب به وسیله این اندام طعمه‌هایی را که در فاصله ۱۵ سانتی‌متری آن حرکت می‌کنند، ردیابی نموده و در یک حرکت و خیز سریع آنرا می‌گیرد. تاکنون حدود ۲۵۰۰ گونه از عقرب‌های فعلی در ۲۲ خانواده در سراسر دنیا شناسایی و توصیف شده‌اند. (همیسکورپیوس لپتوروس) که عقربی زرد رنگ و کوچک است. نرها دمی بلند دارند. این عقرب در نواحی جنوبی و جنوب غربی بسیار فراوان است و در خوزستان به آن گاردیوم می‌گویند.
- (همیسکورپیوس لپتوروس) که عقربی زرد رنگ و کوچک است. نرها دمی بلند دارند. این عقرب در نواحی جنوبی و جنوب غربی بسیار فراوان است و در خوزستان به آن گاردیوم می‌گویند.
- «Androctonus crassicauda» یاعقرب دُم‌کلفت عربی که جثه‌ای درشت‌تر از دو گونه قبلی دارد و رنگ آن سیاه یا قهوه‌ای تیره است و در بخش وسیعی از ایران از جمله استان‌های بوشهر ، خراسان رضوی و جنوبی، اردبیل، خوزستان، سیستان و بلوچستان، یافت می‌شود.
زهر کژدم مایعی بی‌رنگ و شفاف است که خاصیت قلیایی تا خنثی دارد و در واقع نوعی پروتئین است. این زهر از عناصری مانند کربن، هیدروژن، نیتروژن و گوگرد تشکیل شده‌است و شامل پروتئین‌های مختلفی از قبیل توکسین و آنزیم می‌شود. توکسین‌ها یا فاکتورهای سمی شامل نوروتوکسین سم عصب‌گر هموتوکسین و کاردیوتوکسین است. آنزیم‌ها که باعث سهولت تأثیر سم می‌شوند، شامل لستیناز، هیالورونیداز، فسفولیپاز، پروتئیناز و آنزیم‌های انعقادی یا ضدانعقادی است
زهر کژدم‌ها بیشتر بر بندپایان و جانوران کوچک مؤثر است اما بعضی گونه‌های آن مانند «عقرب قاتل» برای انسان‌ها هم کشنده هستند. زهر اکثر کژدم‌های سمی باعث نابودی گلبول‌های قرمز خون می‌شود و در محل گزش نیز تغییر رنگ موضعی و تورم دردناک ایجاد می‌کند. گرچه به‌طور متناقض سم بعضی از انواع کشنده باعث علائم موضعی و تورم زیاد نمی‌شود ولی حتماً باید توسط پزشک معاینه شده و با تزریق سرم ضدعقرب درمان شود. علاوه بر آسیب به گلبول‌های قرمز، زهر عقرب علائم عصبی نیز ایجاد می‌کند که شامل بی‌قراری، تشنج، راه رفتن نامتعادل، آبریزش از دهان، حساسیت شدید پوست به لمس، انقباضات ماهیچه‌ای، درد شکم و کاهش کارکرد سیستم تنفسی می‌باشد که در اکثر موارد این علائم در عرض ۴۸ ساعت فروکش می‌کنند.
کژدم‌های ایران بالاترین میزان گزیدن را در دنیا به خود اختصاص داده‌اند. طبق نتایج بررسی‌ها، افرادی که ۶ ساعت پس از گزش به مراکز درمانی مراجعه می‌کنند، ۲ برابر کسانی که بین ۶ تا ۱۲ ساعت و ۵ برابر کسانی که بیش از ۱۲ ساعت به مرکز درمان می‌روند، شانس زنده ماندن بیشتری دارند.
کژدم‌ها زنده‌زا هستند. با وجود این، برخی محققان عقرب‌هایی که نوزاد آنها پوشش جنینی ندارند، زنده‌زا و آنهایی را که پوشش جنینی دارند، تخم‌زنده‌زا دانسته‌اند. کژدم‌ها اغلب از نیمه تابستان تا نیمه پاییز می‌زایند و تعداد نوزادها بسته به نوع عقرب از ۲ تا ۹۰ عدد متغیر است. مدت باروری بسته به نوع عقرب متفاوت و معمولاً بین ۲ تا ۴ ماه است. در برخی از انواع عقرب‌ها، نوزادان از سر خارج می‌شوند و در برخی دیگر نوزادان از دم. نوزادان پس از تولد خود را به سطح پشتی بدن مادر می‌رسانند و دست کم تا زمان نخستین پوست‌اندازی نوزادان بر پشت کژدم مادر جابجا می‌شوند. در این هنگام اغلب به علت گرسنگی و نبود غذا، عقرب مادر از چند نوزاد خود به عنوان غذا استفاده می‌کند. عقرب‌ها تنها موجوداتی هستند که اشعه رادیو اکتیو تأثیری به آنها ندارد.
